ภาษาไทยเพื่อการพัฒนาการสื่อสาร ม.5
วันพุธที่ 12 มกราคม พ.ศ. 2554
วันพฤหัสบดีที่ 30 ธันวาคม พ.ศ. 2553
ลิลิตตะเลงพ่าย (ร้อยแก้ว สมบูรณ์)
ลิลิตตะเลงพ่าย
ตอนที่ 1 เริ่มบทกวี
(ร่าย) กล่าวสดุดีที่ทรงมีชั ยชนะในการทำยุทธหัตถีต่ อพระมหาอุปราชาว่าพระเกียรติ เกริกไกรไปทั่วทุกหนทุกแห่ง ข้าศึกเกรงพระบรมเดชานุภาพไม่ กล้าเสี่ยงทำสงคราม จึงพากันยอมอ่อนน้อมเป็นเมืองขึ ้น กรุงศรีอยุธยาเจริญรุ่งเรืองมี ความสุขสำราญพรั่่ ่ ่ ่ ่ ่ ่ ป ป ป ป ป ป
งพร้อมด้วยโภคสมบัติ พร้อมสรรพด้วยพืชพันธุ์ธั ญญาหารอันสมบูรณ์ บ้านเมืองมีแต่ความสงบปราศจากศึ กสงคราม ข้าราชการทั้งฝ่ายหน้าและฝ่ ายในก็พากันเฝ้าแหนอย่างพร้ อมพรั่ง เหล่าทหารพล ช้าง ม้า อาวุธ ปืนไฟ ก็มีมากมาย ทั่วโลกล้วนสรรเสริญสดุดี(โคลง สี่สุภาพ) บุญญานุภาพแห่ งพระนเรศวรมหาราชกษัตริย์แห่ งแผ่นดินสยาม ข้าศึกได้ยินพระเกียรติยศชื่ อเสียง ก็พากันเกรงพระบรมเดชานุภาพ ฤทธิ์ของพระองค์ดั่งพระรามที่ ปราบยักษ์ก็ปานกัน เมื่อทำสงครามข้าศึกก็ต้องพ่ ายแพ้ทุกครั้ง
ข้าศึกพินาศไปเหมือนทหารยักษ์ พระองค์ดั่ งพระรามอวตารลงมาปราบยุคเข็ญ ข้าศึกแม้ตั้งแสนก็ไม่อาจต่อสู้ ฤทธิ์พระองค์ได้ พากันตกใจกลัวแล้วหนีไปเสร็จ ศึกแล้วก็ขึ้นครองราชสมบัติ พระบารมีของพระองค์ทำให้บ้านเมื องร่มเย็นดุจแสงเดือนที่ส่องอยู ่บนท้องฟ้า ทุกแห่งหนทั่วบ้านเมืองมีแต่ ความสมบูรณ์ ปราศจากความทุกข์ใดๆทั้งสิ้น จนเป็นที่แซ่ซ้องสรรเสริญทั่ วไปทุกแหล่งหล้า
ตอนที่ 2 เหตุการณ์ทางเมืองมอญ
ฝ่าย นครรามัญ คือ หงสาวดี ทราบข่าวว่าพระมหาธรรมราชากษั ตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยาถึงแก่พิ ราลัย พระราชโอรส คือ พระนเรศวรได้ขึ้นครองราชย์สมบั ติ จึงได้ประชุมหมู่อำมาตย์ปรึ กษากันว่า กรุงศรีอยุธยาผลัดเปลี่ยนแผ่นดิ นใหม่ บางทีโอรสทั้งสองพระองค์อาจจะวิ วาทกันเพื่อแย่งชิงราชสมบัติ เราควรยกทัพไปดูลาดเลา ถ้าได้เปรียบก็จะได้รบแย่งชิ งเอาบ้านเมืองเสีย ขุนนางทั้งหลายต่างก็เห็ นชอบตามพระราชดำริ จึงรับสั่งให้พระมหาอุ ปราชาราชโอรสจัดเตรียมทัพพร้ อมด้วยทัพเมืองเชียงใหม่ เป็นจำนวนห้าแสนคนยกไปตีกรุงศรี อยุธยา พระมหาอุปราชากราบบังคมทูลว่ าโหรทำนายว่าพระองค์เคราะห์ร้ ายชะตาถึงฆาต พระเจ้าหงสาวดีจึงตรัสเป็นเชิ งประชดว่า “เจ้า อยุธยามีโอรสเก่งกล้ าสามารถในการรบ ไม่ต้องให้พระบิดาใช้ แต่กลับต้องไม่ให้ทำศึกเสียอีก ถ้าเจ้าเกรงว่าเคราะห์ร้ายก็อย่ าไปรบเลย เอาผ้าสตรีมานุ่งเถอะจะได้ หมดเคราะห์” พระมหาอุป ราชาทรงอับอายขุนนางข้ าราชการเป็นอันมาก จึงเตรียมยกทัพโดยเกณฑ์จากหั วเมืองต่างๆรวมจำนวนห้ าแสนคนเตรียมยกทัพไปใน เวลาเช้าตรู่วันรุ่งขึ้น แล้วเสด็จกลับตำหนักสั่ งลาพระสนมทั้งหลายด้ วยความอาวรณ์จนถึงรุ่งเช้า ยังไม่ทันสว่างก็แต่งองค์ ทรงเครื่องเสร็จแล้วก็ไปเฝ้ าพระราชบิดาเพื่อ ทูลลาไปราชสงคราม ณ กรุงศรีอยุธยา พระ เจ้าหงสาวดีก็พระราชทานพรให้ ชนะศึกสยามในครั้งนี้ แล้วก็ทรงเตือนว่าสงครามนั้ นมากด้วยกลอุบาย อย่าคิดอะไรตื้นๆ อย่าทะนงตน แล้วทรงชี้เรื่องที่โบราณสั่ งสอนไว้ที่เป็นประโยชน์ต่อการรบ คือ โอวาท 8 ประการ
1. อย่าเป็นคนหูเบา (จงพ่อย่ายินยล แต่ตื้น)
2. อย่าทำอะไรตามใจตนเอง ไม่นึกถึงใจผู้อื่น (อย่าลองคะนองตน ตามชอบ ทำนา)
3. รู้จักเอาใจทหารให้หึกเหิมอยู่ เสมอ (เอาใจทหารหาญ เริงรื่น อยู่นา)
4. อย่าไว้ใจคนขี้ขลาดและคนโง่ (อย่าระคนปนใกล้ เกลือกกลั้วขลาดเขลา)
5. ควรรอบรู้ในการจัดกระบวนทัพทุ กรูปแบบ (หนึ่งรู้พยุหเศิกไสร้ สบสถาน)
6. รู้หลักพิชัยสงคราม การตั้งค่าย (รู้เชิงพิชัยชาญ ชุมค่าย ควรนา)
7. รู้จักให้บำเหน็จความดี ความชอบแก่แม่ทัพนายกองที่เก่ งกล้า(หนึ่งรู้บำเหน็จให้ ขุนพล อันสมรรถมือผจญ จืดเสี้ยน)
8. อย่าลดความเพียรหรืออย่าเกี ยจคร้าน (อย่าหย่อนวิริยะยล อย่างเกียจ)
ครั้งทรงรั บโอวาทและคำประสาทพรแล้ว ก็กราบบังคมลามาที่เกยประทั บบนหลังช้างพระที่นั่งพลายพั ทธกอ ยกกองทัพออกจากพระนครผ่ านโขลนทวารเสด็จพระราชดำเนิ นไปโดยทางสถลมารคทันที
ตอนที่ 3 พระมหาอุปราชายกทัพเข้าเมื องกาญจนบุรี
พระมหาอุปราชายกทัพมาถึงด่ านเจดีย์สามองค์ (ซึ่งเป็นชายแดนระหว่างพม่ากั บไทยในปัจจุบัน) ก็ผ่านด่านเจดีย์สามองค์เข้ ามาในเขตสยามทันที และพระองค์ได้ทรงรำพันถึ งนางสนมว่า
(24) เสด็จ มาลำพังพระองค์เดียวเปล่าเปลี่ ยวใจและน่าเศร้านัก เมื่อทรงชมต้นไม้และดอกไม้ที่ ทรงพบเห็นระหว่างทางก็ค่อยเบิ กบานพระทัยขึ้นมา บ้าง แต่ก็ไม่วายคิดถึงนางสนมกำนัลทั ้งหลาย
(25) ทรง เห็นต้นสลัดไดทรงดำริว่าเหตุ ใดจึงต้องจากน้องมานอนป่า มาเพื่อทำสงครามกับข้าศึก เห็นต้นสละที่ต้องสละน้องมาเหมื อนชื่อต้นไม้ เห็นต้นระกำที่ชื่อต้นไม้ช่ างเหมือนอกพี่แท้ๆ
(26) ต้น สายหยุดเมื่อสายก็หมดกลิ่น แต่ใจพี่แม้ยามสายก็ไม่คลายรั กน้อง กี่วันกี่คืนที่จากน้องพี่มีแต่ ความทุกข์คิดถึงน้องทุกค่ำเช้า ไม่รู้ว่าจะหยุดรักน้องได้อย่ างไร
(27) กองทัพมอญดูมืดฟ้ามัวดิน ทั้งกองทัพ ม้า ช้าง ถืออาวุธเป็นมันปลาบ เห็นธงปลิวไสวเต็มทองฟ้า
ฝ่ายเจ้าเมืองกาญจนบุรี จัดทหารไปสืบข่าวในเขตมอญ ทหารก็ลัดเลาะไปทางลำน้ำแม่ กษัตริย์เห็นกองทัพยกมาก็ตกใจ เห็นฉัตรห้าชั้นก็ทราบว่าเป็ นพระมหาอุปราชายกทัพมา ก็รีบกลับมาแจ้งข่าวศึกให้เจ้ าเมืองกาญจนบุรีทราบ เจ้าเมืองทราบข่าวศึกก็ ตกใจมากจนขวัญไม่อยู่กับตัว ปรึกษากันแล้วก็เห็นว่าเมื องเรามีกำลังน้อย ต่อสู้ก็คงสู้ไม่ได้จึงชวนกั นหลบหนีเข้าป่าไป ส่วนกองทัพพระมหาอุปราชาเร่ งยกทัพมาถึงแม่น้ำลำกระเพิน ให้พระยาจิตตองทำสะพานไม้ไผ่ปู เพื่อยกพลเดินข้ามฝาก ชาวสยามเห็นชัดเช่นนั้นจึงมี สารลงชื่อทุกคนรายงานเรื่องข้ าศึกยกทัพเข้ามา แล้วให้ขุนแผน (นายด่าน) ขี่ม้าเร็วมาบอกพญามหาดไทย เพื่อกราบทูลเรื่องให้ทรงทราบ กองทัพมอญยกทัพมาถึงเมื องกาญจนบุรีเห็นบ้านเมืองว่ างเปล่า ไม่มีผู้ใดออกสู้รบ จะจับคนไทยมาสอบถามก็ไม่มีเลยสั กคน จึงรู้ว่าคนไทยทราบข่ าวและหลบหนีไปหมดแล้ว พระมหาอุปราชาจึงให้ยกทัพเข้ าไปในเมือง แล้วยกทัพต่อไปถึงตำบลพนมทวนเกิ ดลมเวรัมภาพัดหอบเอาฉัตรหัก พระมหาอุปราชาตกพระทัย ทรงให้โหรทำนาย โหรทราบถึงลางร้ายแต่ไม่กล้ ากราบทูลตามความจริง กลับทำนายว่า เหตุการณ์เช่นนี้ถ้าเกิ ดในตอนเช้าไม่ดี ถ้าเกิดในตอนเย็นจะได้ลาภ และจะชนะศึกสยามในครั้งนี้ พระมหาอุปราชาได้ทรงฟังก็ทรงเชื ่อครึ่งไม่เชื่อครึ่ง พระองค์อดที่จะหวั่นในพระทัยไม่ ได้ด้วยเกรงพ่ายแพ้ข้าศึก ด้วยความหมกมุ่นในพระทัยก็ ทรงระลึกถึงพระราชบิดาว่าถ้ าพระองค์เสียโอรสให้แก ข้าศึก จะต้องโทมนัสใหญ่หลวง เพราะเปรียบเหมือนพระองค์ถูกตั ดพระพาหาทั้งสองข้างทีเดียว การรบกับพระนเรศวรใครก็ไม่ อาจจะต่อสู้ได้ เสียดายแผ่นดินมอญจะต้องพิ นาศเพราะไม่มีใครอาจจะต่อสู้ต้ านทาน สงสารสมเด็จพระราชบิดา ที่จะต้องเปล่าเปลี่ยวพระทัย ทั้งพระองค์ก็ทรงชราภาพมากแล้ว เกรงจะพ่ายแพ้เสียทีแก่ชาวสยาม สงครามครั้งนี้หนักใจนัก เรารู้สึกหนาวเหน็บอยู่ในใจ ลูกตายใครจะเก็บผีไปให้ คงจะถูกทิ้งอยู่ไม่มีใครเผา พระองค์จะอยู่ในพระนครแต่ลำพั งพระองค์เดียว ไม่มีใครเป็นคู่ทุกข์ริเริ่ มสงครามเพียงลำพังได้อย่างไร พระองค์คงจะต้องคับแค้นพระทัย ฝ่ายเจ้าเมืองต่างๆ ที่อยู่ใกล้ๆ คือ เมืองสิงห์ เมืองสรรค์ เมืองสุพรรณ ก็พากันอพยพผู้คนหนีเข้าป่า แล้วมีสารไปกราบให้ พระนเรศวรทรงทราบ
ตอนที่ 4 พระนเรศวรทรงปรารภเรื่องตีเมื องเขมร
ขณะนั้นสมเด็จพระนเรศวรประทั บออกขุนนางอยู่ในท้องพระโรง ได้มีพระราชดำรัสถามถึงทุกข์สุ ขของปวงชน ขุนนางก็กราบทูลให้ทรงทราบ พระองค์ทรงตัดสอนคดีด้วยความยุ ติธรรม ราษฎรก็อยู่ด้วยความร่มเย็นเป็ นสุขแล้วพระองค์ก็มีพระราชดำรั สถึงการที่จะยกทัพไปตีเขมร โดยกำหนดวันที่จะยกทัพออกไป ส่วนทัพเรือจะให้เกณฑ์หัวเมื องปักษ์ใต้เพื่อยกไปตีเมืองพุ ทไธมาศและเมืองบัก สักแล้ว ให้เข้าล้อมเมืองหลวงของเขมรไว้ พระองค์ทรงพระวิตกว่าพม่ าจะยกกองทัพมา จะได้ให้ใครอยู่ป้องกันบ้านเมื องรอพระองค์เสด็จกลับมา ทรงเห็นว่าพระยาจักรีเป็นผู้ที่ เหมาะสมก็ทรงแต่งตั้งให้เป็นผู้ รักษาบ้านเมืองแต่ทรงคาดคะเนว่ าทัพพม่าพึ่งจะแตกไปเมื่อต้นปี ปีนี้คงจะยังไม่ยกมา ถ้ามีก็เห็นจะเป็นปีหน้า ขณะที่ทรงปรึกษากันอยู่นั้น ทูตเมืองกาญจนบุรีก็มาถึ งและกราบทูลเรื่องราวให้ทรงทราบ พระองค์กลับทรงยินดีที่ได้รับข่ าวศึก จึงให้พระเอกาทศรถเข้าเฝ้าเพื่ อแจ้งข่าวให้ทราบ
ตอนที่ 5 สมเด็จพระนเรศวรทรงเตรียมการสู้ ศึกมอญ
สมเด็จ พระนเรศวรมีพระราชดำรัสว่า เราเตรียมทัพจะไปตีเขมร ศึกมอญกลับมาชิงตัดหน้า ไม่ให้เราไปรบเขมร เราจะได้ยกไปทำสงครามเพื่อเป็ นการรื่นเริงครั้งยิ่งใหญ่ และจะต้องเอาชนะให้ได้ก่อน แล้วพระองค์ก็มีรับสั่งให้ ประกาศแก่เมืองราชบุรีให้เกณฑ์ ทหารจำนวน 500 คน
ไปซุ่มดูข้าศึกขณะกำลังข้ ามสะพานที่ลำกระเพินและให้รีบตั ดสะพานให้ขาด จุดไฟเผาอย่าให้เหลือ
แล้วให้หลบหนีกลับมาอย่าให้ข้ าศึกจับได้
พอ รับสั่งเสร็จ ทูตจากเมืองสิงห์ เมืองสรรค์ เมืองสุพรรณบุรี ก็มาถึง เขาก็เบิกตัวเข้าเฝ้ากราบบั งคมทูลเรื่องราวและถวายสารให้ ทรงทราบว่า ขณะนี้กองทัพมอญลาดตระเวนเข้ ามาถึงเขตเมืองวิเศษไชยชาญแล้ว
สมเด็จ พระนเรศวรได้ทรงเกรงกลัวข้าศึ กแม้แต่น้อย กลับโสมนัสที่จะได้ปราบข้าศึก ทั้งสองพระองค์ปรึกษาถึงกลศึกที ่จะรับมือกับมอญ ขุนนางได้ถวายคำแนะนำให้ออกไปรั บข้าศึกที่นอกกรุงศรีอยุธยา ความคิดนี้ตรงกลับพระดำริ ของพระองค์ แล้วมีรับสั่งให้จัดทัพกำลั งพลห้าหมื่น
เกณฑ์จากหัวเมืองตรีและจัตวา 23 หัว เมืองใต้ เป็นทัพหน้า ให้พระยาศรีไสยณรงค์เป็นแม่ทัพ พระราชฤทธานนท์เป็นปลัดทัพ โดยให้กองหน้าออกไปต่อสู้ข้าศึก หากสู้ไม่ได้พระองค์จะออกไปต่ อสู้ในภายหลัง ทั้งสองแม่ทัพรั บพระบรมราชโองการแล้วก็ยกทั พไปตั้งอยู่ตำบลหนองสาหร่าย โดยตั้งค่ายเป็นรูปภูมิพยุ หไกรสร ทหารทั้งปวงก็ขวัญดีมีความรื่ นเริงทั่วหน้า ตั้งรอทัพข้าศึกอยู่
ตอนที่ 6 พระนเรศวรทรงตรวจเตรียมทัพ
ขณะ นั้นสมเด็จพระนเรศวรก็มีรับสั่ งให้โหรหาฤกษ์ที่จะยกทัพหลวงไป หลวงญาณโยคและหลวงโลกที ปคำนวณพระฤกษ์ว่า พระนเรศวรได้จตุรงคโชคอาจปราบข้ าศึกให้แพ้สงครามไป
ขอเชิญเสด็จยกทัพออกจากพระนคร ณ วันอาทิตย์ ขึ้น 11 ค่ำ เดือนยี่ เวลา 8.30 น.
เมื่อ ได้มงคลฤกษ์ ทรงเคลื่อนพยุหยาตราเข้ าโขลนทวาร พระสงฆ์ประพรมน้ำพระพุทธมนต์แก่ กองทัพเสด็จทางชลมารคไปประทั บแรมที่ตำบลปาก โมก เมื่อประทับที่ปากโมก สมเด็จพระนเรศวรทรงปรึกษาการศึ กอยู่กับขุนนางผู้ใหญ่จนยามที่ สามจึงเสด็จ เข้าที่บรรทม ครั้นเวลา 4 นาฬิกา พระองค์ทรงพระสุบินเป็นศุภนิมิ ติ
เรื่อง ราวราวในพระสุบินของสมเด็ จพระนเรศวรมีว่า พระองค์ได้ทอดพระเนตรน้ำไหลบ่ าท่วมป่าสูง ทางทิศตะวันตก เป็นแนวยาวสุดพระเนตร และพระองค์ทรงลุยกระแสน้ำอันเชี ่ยวและกว้างใหญ่นั้น จระเข้ใหญ่ตัวหนึ่ งโถมปะทะและจะกัดพระองค์ จึงเกิดต่อสู้กันขึ้น พระองค์ใช้พระแสงดาบฟันถู กจระเข้ตาย ทันใดนั้นสายน้ำก็เหือดแห้งไป พอตื่นบรรทมสมเด็จพระนเรศวรรั บสั่งให้โหรทำนายพระสุบินนิมิ ตทันที พระโหราธิบดีถวายพยากรณ์ว่า พระสุบินครั้งนี้เกิดขึ้ นเพราะเทวดาสังหรให้ทราบเป็นนัย น้ำซึ่งไหลบ่าท่วมป่าทางทิศตะวั นตกหมายถึงกองทัพของมอญ จระเข้คือพระมหาอุปราชา การสงครามครั้งนี้จะเป็นการใหญ่ ขนาดถึงได้กระทำยุตธหัตถีกัน การที่พระองค์เอาชนะจระเข้ได้ แสดงว่าศัตรูของพระองค์จะต้องสิ ้นชีวิตลงด้วย พระแสงของ้าว และที่พระองค์ทรงกระแสน้ำนั้น หมายความว่า พระองค์จะรุกไล่บุกฝ่าไปในหมู่ ข้าศึกจนข้าศึกแตกพ่ายไปไม่ อาจจะทานพระบรมเด ชานุภาพได้
พอใกล้ฤกษ์ยกทัพ สมเด็ จพระนเรศวรและพระเอกาทศรถเสด็ จไปยังเกยทรงช้างพระที่นั่ง คอยพิชัยฤกษ์อยู่ทันใดนั้ นพระองค์ทอดพระเนตรพระบรมสารีริ กธาตุส่องแสงเรือง งาม ขนาดเท่าผลส้มเกลี้ยง ลอยมาในท้องฟ้าทางทิศใต้หมุนเวี ยนรอบกองทัพเป็นทักษิณาวรรค 3 รอบ แล้วลอยวนไปทางทิศเหนือ สมเด็จพระพี่น้องทั้งสองพระองค์ ทรงปิติยินดีตื้นตันพระทัย ทรงสรรเสริญและนมัสการ อธิษฐานให้พระบรมสารีริกธาตุนั้ นบันดาลให้พระองค์ชนะข้าศึก
แล้ว สมเด็จพระนเรศวรเสด็จประทับช้ างทรง คือ เจ้าพระยาไชยานุภาพ สมเด็จพระเอกาทศรถ เสด็จประทับช้างทรง คือ เจ้าพระยาปราบไตรจักร เคลื่อนขบวนทัพพยุหยาตราต่อไป
ตอนที่ 7 พระมหาอุปราชาทรงปรึกษาการศึ กแล้วยกทัพเข้าปะทะหน้าของไทย
ฝ่าย กองตระเวนของมอญ ซึ่งได้รับคำสั่งให้มาสืบข่าวดู กองทัพไทยซึ่งจะออกมาต่อสู้ต้ านทานจะได้นำ ข่าวมาพระมหาอุปราชา สมิงอะคร้าน สมิงเป่อ สมิงซายม่วน พร้อมด้วยกองม้าจำนวน 500 คน ได้ไปพบกองทัพไทยตั้งค่ายรอรั บอยู่ที่หนองสาหร่ายจึงรีบกลั บไปทูลแด่องค์พระ มหาอุปราชา พระองค์ตรัสถามนายกองทั้งสามว่ าประมาณกำลังพลฝ่ายไทยประมาณเท่ าใด นายกองกราบทูลว่า ประมาณสิบ – สิบแปด หมื่น ดูเต็มท้องทุ่ง พระมหาอุปราชาตรัสว่ากษัตริย์ ไทยทั้งสองพระองค์ออกมารอรับทั พเป็นกองใหญ่ แต่กำลังน้อยกว่าของเรา ของเรามากกว่าหลายส่วน
เรา จะต้องรีบโจมตีหักเอาให้ได้ตั้ งแต่แรกจะได้เบาแรง แล้วจะได้ไปล้อมกรุงศรีอยุธยาชิ งเอาราชสมบัติเห็นจะได้เมื องโดยสะดวก แล้วรับสั่งให้ขุนพลเตรียมทั พให้เสร็จแต่ 3 นาฬิกา พอ 5 นาฬิกา
ก็ยกไปโดยกะสว่างเอาข้างหน้า พรุ่งนี้เช้าจะได้เข้าโจมตี
เสนาผู้ใหญ่ได้ทำตามรับสั่ง เมื่อถึงเวลาตีห้า พระมหาอุปราชาแต่งองค์แล้วเสด็ จประทับช้างพลายพัธกอซึ่งกำลั งตกมัน
พระยาศรีไสยณรงค์ และพระราชฤทธานนท์ เมื่อได้รับพระบรมราชโองการให้ ออกโจมตีข้าศึก จึงจัดทัพพร้อมด้วยกำลังพล 5 หมื่น และจัดทัพแบบตรีเสนา คือแบ่งเป็นทัพใหญ่ 3 ทัพ
แต่ล่ะทัพแยกออกเป็น 3 กอง ดังนี้
กองหน้า เจ้าเมืองธนบุรี (นายกองหน้า ปีกซ้าย)
พระยาสุพรรณบุรี ( นายกองหน้า )
เจ้าเมืองนนทบุรี (นายกองหน้า ปีกขวา)
กองหลวง เจ้าเมืองสรรคบุรี (นายกอง ปีกซ้าย)
พระยาศรีไสยณรงค์ (แม่ทัพ ขี่ช้างพลายสุรงคเดชะ)
เจ้าเมืองสิงห์บุรี (นายกอง ปีกขวา)
กองหลัง เจ้าเมืองชัยนาท (นายกองหลัง ปีกซ้าย)
พระราชฤทธานนท์ (ปลัดทัพคุมกองหลัง)
พระยาวิเศษชัยชาญ (นายกองหลัง ปีกขวา)
ทัพไทยเคลื่อนออกจากหนองสาหร่ ายถึงโคกเผาข้าวเวลาประมาณ 7 นาฬิกา ได้ปะทะกับทัพมอญ ทั้งสองฝ่ายได้ต่อสู้กันด้ วยอาวุธชนิดเดียวกันเป็นคู่ๆ ด้วยความสามารถ ต่างฝ่ายก็ล้มตายเป็นจำนวนมาก พวกที่เหลือก็ต่อสู้กันอย่างไม่ เกรงกลัว กองทัพมอญที่ตามมามีมากขึ้น ตีโอบล้อมกองทัพไทย ฝ่ายไทยกำลังน้อยกว่า กระจายออกรับไม่ไหว จึงต้องถอย
ขณะนั้นสมเด็ จพระนเรศวรและพระเอกาทศรถก็ ทรงเตรียมกำลังทหารไว้อย่างพร้ อมเพรียงตั้งแต่ยังไม่สว่าง จนแสงเงินแสงทองจับขอบฟ้า
ตอนที่ 8 ทัพหน้าไทยถอยไม่เป็นกระบวน
ขณะที่พราหมณ์ผู้ทำพิธีและผู้ ชำนาญไสยศาสตร์ ทำพิธีเบิกประตูป่าและพิธีละว้ าเซ่นไก่ หลวงมหาวิชัยรับพระแสงดาบอาญาสิ ทธิ์ ไปทำพิธีตัดไม้ข่ มนามตามไสยศาสตร์ สมเด็จพระนเรศวรได้ทรงสดับเสี ยงปืนซึ่งไทยกับมอญกำลังยิงต่ อสู้กันอยู่ แต่เสียงนั้นอยู่ไกลฟังไม่ถนัด จึงรับสั่งให้หมื่นทิพเสนารี บไปสืบข่าว หมื่นทิพเสนาขึ้นม้าไปอย่ างรวดเร็ว ถึงกองทัพไทยที่กำลังล่าถอย รับพลางถอยพลาง มอญตามมาอย่างกระชั้นชิด หมื่นทิพเสนาได้นำขุนหมื่นผู้ หนึ่งมาเฝ้าสมเด็จพระนเรศวร ขุนหมื่นผู้นั้นกราบทูลว่า เมื่อเวลา 7 นาฬิกา ทัพไทยได้ปะทะกับทัพมอญที่ ตำบลโคกเผาข้าว ทัพไทยต้องถอยร่นอยู่ตลอดเวลา เพราะกำลังข้าศึกมีมากกว่า สมเด็จพระนเรศวรจึงตรัสปรึ กษาแม่ทัพนายกองว่าควรคิดหาอุ บายแก้ไขการศึกษา อย่างไร บรรดาแม่ทัพนายกองกราบทูลขอให้ พระองค์ส่งทัพไปยันไว้ ให้ข้าศึกอ่อนกำลังลงก่อนจึ งเสด็จยกทัพหลวงออกต่อสู้ภายหลั ง สมเด็จพระนเรศวรตรัสตอบว่า “ทัพไทยกำลังแตกพ่ายอยู่ ถ้าจะส่งทัพไปต้านทานอีก ก็จะพลอยแตกอีกเป็นครั้งที่ 2 ควร ที่ล่าถอยลงมาโดยไม่หยุดยั้ง เพื่อลวงข้าศึกให้ละเลิงใจ ยกติดตามมาไม่เป็นขบวนพอได้ที ให้ยกกำลังส่วนใหญ่ออกโจมตี ก็คงจะได้ชัยชนะอย่างง่ายดาย” แม่ทัพนายกองเห็นชอบ ด้วยกับพระราชดำรินั้น สมเด็จพระนเรศวรจึงมีรับสั่งให้ หมื่นทิพเสนากับหมื่นราชามาตย์ ไปแจ้งทัพหน้า ของไทยให้ล่าถอยโดยเร็ว ทัพหน้าไทยจึงรีบถอยร่น ทัพพม่าไม่รู้กลอุบายก็รุกไล่ ตามจนเสียกระบวน
ตอนที่ 9 ทัพหลวงเคลื่อนพล ช้ างทรงพระนเรศวรและพระเอกาทศรถฝ่ าเข้าไปในกองทัพข้าศึก
ขณะสมเด็จพระนเรศวรประทับบนเกย เพื่อรอพิชัยฤกษ์เคลื่อนทัพหลวง ได้บังเกิดเมฆก้อนใหญ่เย็นเยื อกลอยอยู่ทางทิศ พายัพ แล้วก็กลับแลดูท้องฟ้าแจ่มกระจ่ าง ดวงอาทิตย์ส่องแสงจ้าโดยไม่มี อะไรบดบัง อันเป็นนิมิตที่ แสดงพระบรมเดชานุภาพและชี้ให้ เห็นความมีโชคดี สมเด็ จพระนเรศวรและพระเอกาทศรถทรงเคล ื่อนพลตาม เกล็ดนาค ตามตำราพิชัยสงคราม จนปะทะเข้ากับกองทัพข้าศึก ช้างพระที่นั่งทั้งสอง คือ พระเจ้าไชยานุภาพ และ เจ้าพระยาปราบไตรจักร ได้สดับเสียง ฆ้อง กลอง และเสียงปืนของข้าศึก ก็ส่งเสียงร้องด้วยความคึกคะนอง เพราะกำลังตกมัน ควาญบังคับไว้ไม่อยู่ มันวิ่งไปโดยเร็ว จนทหารในกองตามไม่ทัน มีแต่กลางช้างและควาญช้างสี่ คนเท่านั้นที่ตามเสด็จไปด้ วยจนเข้าไปใกล้กอง หน้าของข้าศึก ช้างศึกได้กลิ่น มัน ก็พากันตกใจหนีไปปะทะกับพวกที่ ตามมาข้างหลัง ช้างทรงไล่แทงช้างของข้าศึกอย่ างเมามัน ทหารพม่าล้มตายเป็นจำนวนมาก ข้าศึกยิงปืนเข้าใส่ แต่ไม่ถูกช้างทรง การต่อสู้เป็นแบบตะลุมบอนจนฝุ่ นตลบมองหน้ากันไม่เห็น เหมือนกับเวลากลางคืน สมเด็จพระนเรศวรจึงตรั สประกาศแด่เทวดาทั้ งหลายบนสวสรรค์ทั้งหกชั้น และพรหมทั้งสิบหกชั้นว่า ที่ให้พระองค์ท่านมาประสูตรเป็ นพระมหากษัตริย์ครองราชย์สมบัติ ก็ด้วยหวังจะ ให้ทะนุบำรุงศาสนา และพระรัตนตรัยให้เจริญรุ่งเรื อง เหตุใดเล่าเทวดาจึงไม่บันดาลให้ ท้องฟ้าสว่างมองเห็นข้าศึกได้ชั ดเจน พอดำรัสจบไม่นานก็เกิดพายุใหญ่ พัดหอบเอาฝุ่นและควันหายไป ท้องฟ้าสว่างดังเดิม มองเห็นสนามรบได้ชัดเจน พระองค์ทรงทอดพระเนตรเห็ นพระมหาอุปราชาทรงช้างประทับยื นอยู่ใต้ต้นไม้ข่อย มีทหารห้อมล้อมและตั้งเครื่องสู งครบครัน ทั้งสองพระองค์ทรงไสช้างเข้ าไปหาด้วยพระพักตร์ที่ผ่องใสไม่ เกรงกลัวแม้แต่น้อย ข้าศึกยิงปืนไฟเข้ามาแต่ก็มิได้ ต้องพระองค์เลย
ตอนที่ 10 ยุทธหัตถี และชัยชนะของไทย
สมเด็จพระนเรศวรทรงมีพระราชดำรั สอันไพเราะไม่มีสุรเสียงขุ่นแค้ นพระทัยเลยแม้แต่น้อยว่า “ ผู้ทรงเป็นใหญ่แห่งประเทศมอญ พระเกียรคิยศเลื่องลือไปไกลทั่ วทั้งสิบทิศ ข้าศึกได้ยินก็เกรงพระบรมเดชานุ ภาพ ไม่กล้าสู้รบพากันหนีไป พระเจ้าผู้พี่ปกครองประเทศอั นบริบูรณ์ยิ่ง เป็นการไม่สมควรเลยที่พระเจ้าพี ่ประทับอยู่ใต้ร่มไม้ เชิญพระองค์เสด็จมาร่วมทำยุทธหั ตถีร่วมกัน เพื่อแสดงเกียรคิไว้ให้เป็นที่ ปรากฏ ต่อจากเราทั้งสองจะไม่มีอีกแล้ว
การ รบด้วยการชนช้างจะถึงที่สุดเพี ยงนี้ ต่อไปจะไม่ได้ไม่พบอีก การที่กษัตริย์ทำยุทธหัตถีกัน ก็คงมีแต่เราสองพี่น้อง ตราบชั่วฟ้าดินสลาย การทำยุทธหัตถีก็เปรียบประดุ จการเล่นที่รื่นเริงของกษัตริย์ เพื่อให้ชมเล่นเป็นขวัญตาแก่มนุ ษย์จนถึงเมืองสวรรค์ ขอทูลเชิญเทวดาและพรหมทั้ งปวงมาประชุมในสถานที่นี้เพื่ อชมการยุทธหัตถี ผู้ใดเชี่ยวชาญกว่า ขอทรงอวยพรให้ผู้นั้นรับชัยชนะ หวัง จะให้พระเกียรติยศในการรบครั้ งนี้ดำรงอยู่ชั่วฟ้าดิน ว่ากษัตริย์ทั้งสองพระองค์ได้ กระทำสงครามกัน ใครรู้เรื่องก็จะได้ยกย่ องสรรเสริญกันตลอดไป ” เมื่อสมเด็จพระนเรศวรได้ตรั สพรรณนาดังนั้น พระมหาอุปราชาได้ทรงสดับก็บั งเกิดขัตติยะมานะกล้าหาญขึ้น รีบไสช้างเข้าต่อสู้โดยเร็วด้ วยความกล้าหาญ ช้าง ทรงของผู้เป็นใหญ่ทั้ งสองพระองค์ เปรียบเหมือนช้างเอราวัณและช้ างคิรีเมขล์อันเป็นพาหนะของวั สวดีมาร ต่างส่ายเศี ยรและหงายงาโถมแทงอยู่ขวักไขว่ สอง กษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่งามเลิศล้ ำน่าชมยิ่งหนัก ประหนึ่งพระอินทร์และไพจิตราสู รทำสงครามกัน หรือไม่ก็เหมือนกับพระรามรบกั บทศกัณฐ์ กษัตริย์อื่นในทุกประเทศและทุ กทิศไม่เสมอเหมือน กษัตริย์ แห่งกรุงสยามก็สามารถต้ านพระมหาอุปราชาได้ ทั้งสองไม่ทรงเกรงกลัวกันเลย และไม่ได้ลดความห้าวหาญลงแม้แต่ น้อย พระหัตถ์ก็ยกพระแสงของ้าวขึ้ นกวัดแกว่งตามแบบฉบับ ช้าง ทรงของสมเด็จพระนเรศวรโถมเข้ าใส่ไม่ทันตั้งหลักยั้งตัว ช้างทรงของพระมหาอุปราชาได้ล่ างใช้งาทั้งคู่ค้ำคางเจ้ าพระยาไชยานุภาพแหงน สูงขึ้น จึงได้ทีถนัด พระมหาอุปราชาเห็นเป็นโอกาส จึงเงื้อพระแสงของ้าวจ้วงฟันอย่ างแรงราวกับจักรหมุน แต่สมเด็จพระนเรศวรทรงเบี่ ยงพระมาลาหลบพร้อมกับใช้ พระแสงของ้าวปัดเสียทัน อาวุธของพระมหาอุปราชาจึงไม่ถู กพระองค์ ทันใดนั้นช้างทรงของสมเด็ จพระนเรศวรเบนสะบัดได้ล่าง จึงใช้งางัดคอช้างของพระมหาอุ ปราชาจนหงาย ช้างของพระมหาอุปราชาเสียท่าต้ องถอยหลังพลาดท่าในการรบ สมเด็จพระนเรศวรจึงทรงเงื้ อพระแสงของ้าวฟันถูกพระมหาอุ ปราชาที่พระอังสาขวา ขาดสะพายแล่ง พระอุระของพระมหาอุปราชาถูกฟั นจนเป็นรอยแยก พระวรกายก็เอนซบอยู่บนคอช้างเป็ นที่น่าสลดใจ สิ้นพระชนม์แล้วได้ไปสถิ ตในแดนสวรรค์ ควาญ ช้างของสมเด็จพระนเรศวร คือ นายมหานุภาพก็ถูกปืนข้าศึกเสี ยชีวิต ส่วนสมเด็จพระเอกาทศรถได้ทำยุ ทธหัตถีกับ มางจาชโร (พระพี่เลี้ยงของพระมหาอุปราชา) พระเอกาทศรถได้ใช้พระแสงของ้ าวฟันถูกมางจาชโรตายซบอยู่บนหลั งพลายพัชเนียร นั่นเอง และกลางช้างของพระเอกาทศรถ คือ หมื่นภักดีศวรก็ถูกปืนข้าศึกตาย ทั้งสองพระองค์รบกับข้าศึกในครั ้งนี้ด้วยพระบรมเดชานุภาพ เพราะมีแค่ทหารสี่คนและพระองค์ ทั้งสองเท่านั้น พระเกียรติจึงแผ่ไปไกล ทหารที่ติดตามไปตายสองและรอดกลั บมาสอง กอง ทัพไทยติดตามมาทันเมื่อพระมหาอุ ปราชาขาดคอช้างแล้ว ต่างก็รีบเข้ามาช่วยรบ ฆ่าฟันทหาร พม่า มอญ ไทยใหญ่ ลาว เชียงใหม่ ตายลงจำนวนมากเหลือคณานับ ที่เหลือบุกป่าฝ่าดงหนีไป ทั้งนี้เป็นพระบรมเดชานุ ภาพของพระองค์โดยแท้
ตอนที่ 11 พระนเรศวรทรงสร้างสถูปและปู นบำเหน็จทหาร
สมเด็จพระนเรศวรมีรับสั่งให้สร้ างสถูปสวมทับที่พระองค์ทรงทำยุ ทธหัตถี ณ ตำบลตระพังตรุ เพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติสื บต่อไป เสร็จ ศึกยุทธหัตถีแล้ว สมเด็จพระนเรศวรโปรดให้เจ้าเมื อง มล่วน รวมทั้งควาญช้างกลับ ไปแจ้งข่าวการแพ้สงครามและการสิ ้นพระชนม์ของพระมหาอุปราชาแก่ พระเจ้าหงสาวดี แล้วพระองค์ก็ยกทัพกลับกรุงศรี อยุธยา ชื่อเสียงของกรุงศรีอยุธยาก็ลื อเลื่องไปทั้งแผ่นดิน จากนั้นก็ทรงปรารภเรื่ องการพระราชทานความดีความชอบแก่ พระยารามราฆพ ( กลางช้างของพระนเรศวร ) และ ขุนศรีคชคง ( ควาญช้างของพระเอกาทศรถ ) โดยพระราชทานบำเหน็จ เครื่องอุปโภค เงิน ทอง ทาส และเชลยให้แล้วก็ พระราชทานบำนาญแก่บุตรภรรยาของ นายมหานุภาพ และ หมื่นภักดีศวร ที่เสียชีวิตในสงครามให้สมกั บความดีความชอบและที่มีความภั กดีต่อพระองค์ ต่อมาก็ทรงปรึกษาโทษแม่ทั พนายกองที่ตามเสด็จไม่ทั นตามกฎของพระอัยการศึกว่า ในการที่ข้าศึกยกทัพเข้ามาเหยี ยบแดนถึงชานพระนคร พระองค์และพระเอกาทศรถทรงมี พระราชประสงค์ที่จะทำนุบำรุ งเหล่าสมณพราหมณ์และ ประชาราษฎรมิได้ย่อท้อต่ อความยากลำบาก ทรงพระราชอุตสาหะเสด็ จออกไปปราบอริราชศัตรู แต่แม่ทัพนายกองทั้งปวงกลับกลั วข้าศึกยิ่งกว่าพระอาญา ไม่พยายามยกไปรบให้ทัน ปล่อยให้ทั้งสองพระองค์ทรงช้ างพระที่นั่งฝ่าเข้าไปท่ ามกลางข้าศึกตามลำพัง จนถึงได้กระทำยุทธหัตถีมีชัยชนะ ลูกขุนได้เชิญกฎพระอัยการออกค้ นดู เห็นว่าจะได้รับโทษถึงประหารชี วิต แต่เนื่องจากใกล้วัน 15 ค่ำ ( บัณรสี ) จึงทรงพระกรุณางดโทษไว้ก่อน ต่อวันหนึ่งค่ำ (ปาฏิบท) จึงให้ลงโทษประหาร
ตอนที่ 12 สมเด็จพระวันรัตขอพระราชทานอภั ยโทษ
ยังไม่พ้นเวลาที่สมเด็ จพระนเรศวรทรงกำหนดไว้ พอถึงวันแรม 15 ค่ำ เวลาประมาณ 8 นาฬิกาเศษ สมเด็จพระวันรัตวัดป่าแก้ว กับพระราชาคณะ 25 องค์ สองแผนก คือ ฝ่ายคามวาสี และ อรัญวาสี พากันไปยังพระบรมมหาราชวัง สมเด็จพระนเรศวรรับสั่งให้นิ มนต์เข้าไปในท้องพระโรง สมเด็จพระนเรศวรทรงประนมพระหั ตถ์แสดงคารวะ พระวันรัตได้ทูลถามข่าวที่สมเด็ จพระนเรศวรทำยุทธหัตถี จนพระมหาอุปราชาขาดคอ ช้าง เมื่อสมเด็จพระนเรศวรทรงเล่าจบ พระวันรัตกราบทูลว่า พระมหาบพิตรพระราชสมภารเจ้ าทรงได้รับชัยชนะ เหตุใดเล่าเหล่าบริพารจึงต้ องโทษ ได้ยินแล้วที่สงสัย สมเด็จพระนเรศวรจึงตรัสต่อไปว่า แม่ทัพนายกองทั้งปวงซึ่งได้รั บเกณฑ์เข้าในกองทัพ เมื่อเห็นข้าศึกก็ตกใจกลัว ยิ่งกว่ากลัวพระองค์ซึ่งเป็นเจ้ านาย ไม่ตามเสด็จให้ทัน ปล่อยให้พระองค์สองพี่น้องเข้ าสู้รบท่ามกลางข้าศึ กจำนวนมากจนมีชัยชนะรอดพ้น ความตายจึงได้มาดูหน้ าพวกทหารเหล่านั้น ทั้งนี้เพราะคุณความดียิ่งใหญ่ ที่ได้ทำนุบำรุงบ้านเมืองไว้ คอยอุดหนุนพระบรม เดชานุภาพของพระองค์สองพี่น้อง ถ้าไม่ได้ความดีแต่เก่าแล้ว ประเทศไทยจะต้องสิ้นอำนาจเสี ยแผ่นดินแก่กรุงหงสาวดีเป็ นการเสื่อมเสีย เกียรติยศ จึงควรลงโทษถึงตายตามพระอั ยการศึกเพื่อให้เป็นตัวอย่างมิ ให้คนอื่นเอาเยี่ยง อย่างสืบไป สมเด็จพระวันรัตจึงกราบทูลว่า “ บรรดา ข้าทูลละอองธุลีพระบาทล้วนมี ความจงรักภักดี เป็นการผิดแปลกไปจากแบบแผนแต่ก่ อนที่ว่าไม่จงรักยำเกรงพระองค์ ทั้งนี้เพราะพระบรมเดชานุ ภาพสำแดงให้ปรากฏแก่ปวงชนเป็นที ่น่าอัศจรรย์จึง บันดาลให้เป็นเช่นนั้น
สมเด็จพระ สัมมาสัมพุทธเจ้า ( พระตรีโลกนาถ ) ทรงชนะพระยามารลำพังพระองค์เอง เช่นเดียวกับสมเด็จพระนเรศวร พระเอกาทศรถ เสด็จไปปราบอริราชศัตรูจนแพ้พ่ ายโดยปราศจากไพร่พล พระเกียรติยศจึงเลื่องลือกึกก้ องไปทั่วทุกแห่งหน หากมีทหารล้อมมากมายถึ งเอาชนะได้
พระ เกียรติยศก็ไม่ฟุ้งเฟื่องเพิ่ มพูนขึ้น และกษัตริย์ทั้งหลายก็จะไม่พากั นออกพระนามเอิกเกริกกันเช่นนี้ ขอพระองค์ทั้งสองอย่าได้โทมนั สน้อยพระทัยไปเลย ทั้งนี้เพราะเพื่อราชกฤฎาภินิ หารของพระองค์ ทวยเทพทั้งหลายจึงบันดาลให้เป็ นไปดังนั้น ขอมหาบพิตรทั้งสองพระองค์ อย่าได้ทรงขุ่นแค้นพระทัยไปเลย ทั้งนี้เป็นไปตามที่กราบทูลทุ กประการ ”
สมเด็จพระนเรศวรได้ทรงฟังพระวั นรัตถวายวิสัชนาบรรยายโดยพิ สดารโดยวิธีเปรียบเทียบ กับกฤฎาภินิหารแห่งพระสัมมาสั มพุทธเจ้า ก็ทรงปราโมทย์ ออกพระโอษฐ์สาธุถวายนมัสการแล้ วตรัสว่า พระวันรัตกล่าวคำน่าขอบใจ ทุกสิ่งที่ชี้แจงสมควรและเป็ นจริงไม่สงสัยแม้แต่น้อย
พระ วันรัตเห็นว่าทรงคลายกริ้วแม่ทั พนายกองแล้ว จึงกล่าวถวายพระพรให้พระองค์ ปราศจากทุกข์ภัยอันตรายทั้งปวง แล้วกราบทูลต่อไปว่า แม่ทัพนายกองเหล่านี้มีความผิ ดรุนแรง ควรได้รับโทษทั้งโคตร แต่เคยได้รั บราชการสนองพระเดชพระคุณมาแต่ก่ อนนับตั้งแต่สมัยสมเด็จพระมหา จักรพรรดิพระบรมราชอัยกา และสมเด็ จพระมหาธรรมราชาพระราชบิดา จนล่วงถึงสมเด็จพระนเรศวรได้ขึ้ นครองราชสมบัติ เปรียบได้กับพุทธบริษัททั้งปวง ช่วยกันดำรงพระพุทธศาสนาต่อมา ขอให้พระองค์ทรงงดโทษประหารชีวิ ตแม่ทัพนายกองไว้สักครั้งหนึ่ง เพื่อจะได้เป็นกำลังส่งเสริ มพระบรมเดชานุภาพ เมื่อศึกสงครามเกิดขึ้นอีก เขาเหล่านั้นจะคิดแก้ตัว หาความดีความชอบเพื่อเพิ่มพู นพระบารมีให้แผ่ไปทั่วบ้านเมื องชองพระองค์เป็นแน่ สมเด็จพระนเรศวรได้ทรงสดับ ข้อความของพระวันรัตที่ทูลขออภั ยบรรดาแม่ทัพนายกองทั้งปวง ก็ทรงพระกรุณาที่ว่าบุคคลเหล่ านี้ยังจงรักภักดีต่อพระองค์อยู ่ จึงพระราชทานอภัยโทษตามคำทู ลของพระวันรัต แต่ทรงเห็นสมควรที่จะใช้ให้ไปตี เมืองตะนาวศรี ทวาย และ มะริด เป็นการชดเชยควา
การร้อยเรียงประโยค
การร้อยเรียงประโยค
การแสดงความคิดเพื่อสื่อสารกันนั้น บางโอกาสผู้ส่งสารใช้ประโยคที่ผูกขึ้นให้รัดกุมและถูกต้องตามระเบียบของภาษาเพียงประโยคเดียวก็สื่อความหมายได้ชัดเจนเช่น คำขวัญที่ว่า “ตัวตายดีกว่าชาติตาย”หลักการร้อยเรียงประโยคและวิธีวิเคราะห์การร้อยเรียงประโยคนักเรียนต้องมีความรู้เกี่ยวกับส่วนประกอบของประโยค ลำดับคำในประโยค ความยาวของประโยคและเจตนาของผู้ส่งสารในประโยค
ส่วนประกอบของประโยค
ประโยคมีส่วนประกอบสำคัญ ๒ ส่วนคือ ภาคประธานและภาคแสดง เช่นผู้หญิงชอบน้ำหอม
ภาคประธาน | ภาคแสดง |
ผู้หญิง | ชอบน้ำหอม |
โดยปกติ ภาคประธานเป็นส่วนที่ผู้ส่งสารมักกล่าวถึงก่อน ส่วนภาคแสดงนั้นเป็นส่วนที่บอกว่าสิ่งที่กล่าวถึงนั้นทำอะไร อยู่ในสภาพใด หรือเป็นอะไร ผู้พูดอาจเพิ่มรายละเอียดเข้าไปในประโยคโดยเพิ่มคำบางคำ เช่น ผู้หญิงคนนั้นชอบน้ำหอมราคาแพง หรืออาจเพิ่มประโยคเข้าไปทั้งประโยคทำให้มีความซับซ้อนยิ่งขึ้น เช่น ผู้หญิงที่อยู่ในห้องสีขาวชอบน้ำหอมที่มีราคาแพงจากต่างประเทศ ประโยคที่เพิ่มขึ้นอาจสัมพันธ์กับประโยคเดิมโดยมีคำเชื่อม และ ถ้า แต่ หรือ จึง ฯลฯ
เช่น ผู้หญิงชอบน้ำหอมส่วนผู้ชายชอบโคโลญจน์
ประโยคบางคู่ ประธานและ/หรือ กรรมหรือกริยา หรือส่วนขยายต่างกัน เช่น
๑. ก. เขาฟังเพลงอย่างตั้งใจ
ข. เขาฟังเพลงด้วยความตั้งใจ
๒. ก. หลักเกณฑ์การให้คะแนนมีมาก
ข. การให้คะแนนมีหลักเกณฑ์มาก
๓. ก. แม่ชมเชยเขามาก
ข. เขาได้รับการชมเชยจากแม่มาก
ตัวอย่างที่ ๑ ประโยค ก และ ข ต่างกันที่ส่วนขยาย
ตัวอย่างที่ ๒ ประธานของประโยค ก กับประโยค ข ต่างกัน และประโยค ก ไม่มีกรรม ประโยค ข มีกรรม
ตัวอย่างที่ ๓ ประธาน กริยา กรรม ของประโยค ก กับประโยค ข ต่างกัน
ประโยคบางคู่ มีความซับซ้อนต่างกัน เช่น
๑. ก. เขาไม่ซื้อของถูก
ข. เขาไม่ซื้อของที่มีราคาถูก
๒. ก. เรื่องนี้ทุกคนรู้อยู่แล้ว
ข. เรื่องนี้เป็นเรื่องที่ทุกคนรู้อยู่แล้ว
ประโยค ก ในตัวอย่างที่ ๑ และสองมีคำจำกัดความหมายคือ ถูก และ นี้ ส่วนประโยค ข ใน ตัวอย่างที่ ๑ และ ๒ มีประโยคช่วยจำกัดความหมายคือ ที่มีราคาถูก และที่ทุกคนรู้อยู่แล้ว
ในบางกรณีผู้พูดอาจแสดงความคิดอย่างเดียวกันโดยใช้ประโยคหลาย ๆ ประโยคก็ได้ หรือรวมประโยคเหล่านั้นเข้าด้วยกันโดยใช้คำเชื่อมก็ได้ หรือทำให้กลายเป็นส่วนประกอบของอีกประโยคหนึ่งก็ได้
ลำดับคำในประโยค
การเรียงลำดับคำในภาษาไทยมีความสำคัญมาก เพราะถ้าลำดับคำต่างกันความสัมพันธ์ของคำในประโยคอาจผิดไป ทำให้ความหมายของประโยคเปลี่ยนไปได้ เช่น ฉันช่วยเธอ และ เธอช่วยฉัน ผู้ทำและผู้ถูกกระทำจะต่างกัน ประโยคบางประโยคที่เปลี่ยนลำดับคำแล้วมีความหมายเปลี่ยนไปน้อยมากเช่น เขาเป็นญาติกับตุ้ม และตุ้มเป็นญาติกับเขา บางประโยคอาจเปลี่ยนลำดับคำที่หลากหลายโดยที่ความหมายยังคงเดิมเช่น
เขาน่าจะได้พบกับเธอที่บ้านคุณพ่อคุณอย่างช้าพรุ่งนี้
เธอน่าจะได้พบกับเขาที่บ้านคุณพ่อคุณอย่างช้าพรุ่งนี้
พรุ่งนี้อย่างช้าเธอน่าจะได้พบกับเขาที่บ้านคุณพ่อคุณ
จะพบว่าทุกประโยคสื่อความหมายอย่างเดียวกันทำให้ทราบว่าผู้พบกันคือ เขากับเธอ สถานที่ที่พบคือ บ้านคุณพ่อคุณ และเวลาที่พบคือ พรุ่งนี้เป็นอย่างช้า
ความยาวของประโยค
ประโยคอาจมีความแตกต่างกันที่ความสั้นยาว ประโยคจะยาวออกไปได้เมื่อผู้พูดเพิ่มราละเอียดให้มากขึ้น รายละเอียดที่เพิ่มขึ้นอาจเป็นรายละเอียดเกี่ยวกับสถานที่ เวลาที่เกิดเหตุการณ์ ต้นเหตุที่ทำให้เกิดเหตุการณ์ ฯลฯ นอกจากนั้นอาจเพิ่มความยาวของประโยคโดยหาคำขยายคำนามหรือกริยาในประโยคก็ได้
เจตนาของผู้ส่งสาร
เราอาจแบ่งประโยคตามเจตนาของผู้ส่งสารที่แสดงในประโยค ๆด้เป็น ๓ ประเภทคือ
๑.ประโยคแจ้งให้ทราบ คือประโยคที่ผู้พูดบอกกล่าวหรือแจ้งเรื่องราวบางประการให้ผู้ฟังทราบ หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่าประโยคบอกเล่า เช่น นักเรียนบางคนชอบร้องเพลง ถ้าประโยคแจ้งให้ทราบ มีเนื้อความปฏิเสธ ก็จะมีคำปฏิเสธ เช่น ไม่ มิ หามิได้ อยู่ด้วยดังประโยค นักเรียนบางคนไม่ชอบร้องเพลง
๒.ประโยคถามให้ตอบ คือ ประโยคที่ผู้พูดใช้ถามเรื่องราวบางประการเพื่อให้ผู้ฟังตอบสิ่งที่ผู้พูดอยากรู้ หรือเรียกอีกอย่างว่าประโยคคำถาม ถ้าประโยคคำถามมีเนื้อความปฏิเสธ ก็จะมีคำปฏิเสธอยู่ด้วย
เช่น ใครอยากไปเที่ยวบ้าง เนื้อความปฏิเสธ ใครไม่อยากไปเที่ยวบ้าง
๓.ประโยคบอกให้ทำ คือ ประโยคที่ผู้พูดใช้เพื่อให้ผู้ฟังกระทำอาการบางอย่างตามความต้องการของผู้พูด เรียกว่าประโยคบอกให้ทำ หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่าประโยคคำสั่งหรือขอร้อง ประธานของประโยคบอกให้ทำบางทีก็ไม่ปรากฏประธาน ถ้าผู้พูดต้องการเน้นคำกริยา และท้ายประโยคบอกให้ทำมักจะมีคำอนุภาค เช่น ซิ นะ เถอะ
หลักทั่วไปในการร้อยเรียงประโยค
ประโยคที่ร้อยเรียงกันอยู่นั้น ทั้งเนื้อความและลักษณะของถ้อยคำในประโยคจะต้องมีส่วนเกี่ยวข้องต่อเนื่องกัน เนื้อความในประโยคคือความคิดของผู้นำเสนอ จะต้องมีลำดับและมีความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน หรือที่เรียกเป็นศัพท์เฉพาะทางวิชาการว่ามีเอกภาพ ส่วนลักษณะถ้อยคำที่ทำให้ประโยคเกี่ยวข้องต่อเนื่องกันอาจเกิดจากวิธีต่าง ๆ ได้แก่ การเชื่อม การแทน การละและ การซ้ำ
การเชื่อม
การเชื่อมประโยคให้ต่อเนื่องกัน อาจใช้คำเชื่อมหรือเรียกว่า คำสันธาน หรือใช้กลุ่มคำเชื่อม หรือที่เรียกว่า สันธานวลี ประกอบด้วย ข้อต่าง ๆดังนี้
๑. คำสันธานบางคำและสันธานวลีบางวลีแสดงว่า ประโยคหน้าและประโยคหลังมีเนื้อความ คล้อยตามกัน เช่น และ ทั้ง อนึ่ง อีกประการหนึ่ง อีกทั้ง รวมทั้ง ตัวอย่างเช่น ฉันตัดสินใจเรียนหนังสือและทำงานไปด้วย
๒. คำสันธานบางคำและสันธานวลีบางวลีแสดงว่า ประโยคหน้าและประโยคหลังมีเนื้อความขัดแย้งกัน เช่น แต่ แต่ทว่า แม้ แม้แต่ แม้ว่า ตัวอย่างเช่น ตำรวจรู้ตัวผู้กระทำผิดแล้ว แต่ ยังไม่มีหลักฐานเพียงพอ
๓. คำสันธานบางคำและสันธานวลีบางวลีแสดงว่า ประโยคหน้าและประโยคหลังมีเนื้อความให้เลือกอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น หรือ หรือไม่ก็ ตัวอย่างเช่น เธอจะอยู่กับเขาหรือเธอจะไปกับฉัน
๔. คำสันธานบางคำและสันธานวลีบางวลีแสดงว่าประโยคหน้าและประโยคหลังมีเนื้อความเป็นเหตุเป็นผลกัน เช่น จึง เลย จน จนกระทั่ง ตัวอย่างเช่น เขาทำงานอย่างหนักสุขภาพจึงทรุดโทรม
๕. คำสันธานบางคำและสันธานวลีบางวลีแสดงว่าประโยคหน้าและประโยคหลังมีเนื้อความเกี่ยวข้องกันทางเวลา เช่น แล้ว แล้วจึง และแล้ว ต่อจากนั้น ต่อมา ตัวอย่างเช่น เขามางานเลี้ยงในตอนเช้าต่อจากนั้นตอนบ่ายเขาก็กลับบ้าน
๖.คำสันธานบางคำและสันธานวลีบางวลีแสดงว่าประโยคหน้าและประโยคหลังมีเนื้อความเกี่ยวข้องกันในแง่ที่เป็นเงื่อนไข เช่น ถ้า ถ้า...แล้ว แม้ว่า หากว่า เมื่อ...ก็ หาก...ก็ ตัวอย่างเช่น ถ้าเรามีความขยันอย่างแท้จริงเราก็ไม่สอบตก
การซ้ำ
หากประโยค ๒ ประโยค มีส่วนกล่าวถึงบุคคล สิ่ง เหตุการณ์ การกระทำหรือสภาพเดียวกัน ประโยคทั้งสองมักจะมีคำหรือวลีที่หมายถึงบุคคล สิ่ง เหตุการณ์ การกระทำหรือสภาพนั้น ๆ ปรากฏซ้ำ ๆ การซ้ำคำหรือวลีจึงแสดงความเกี่ยวข้องของประโยคได้ เช่น
ฉันวางกระเป๋ากับร่มไว้บนโต๊ะ ประเดี๋ยวเดียวกระเป๋าหายไปแล้วร่มยังอยู่
ประโยคหน้าและประโยคหลังกล่าวถึงสิ่งเดียวกันคือ กระเป๋ากับร่มจึงมีคำ กระเป๋ากับร่มซ้ำกัน
หมายเหตุ
๑. ในกรณีที่มีคำซ้ำกันเช่นนี้ คำที่ซ้ำอาจมีคำวิเศษณ์บอกความชี้เฉพาะ(นิยมวิเศษณ์) นี้ นั้น โน้น นี่ นั่น มาขยาย เพื่อชี้เฉพาะว่าเป็นสิ่งที่กล่าวถึงไปแล้ว เช่น
แหล่งโบราณคดีที่สำคัญที่สุดแห่งหนึ่งของไทยคือบริเวณเมืองอู่ทอง ในจังหวัดสุพรรณบุรี นักโบราณคดีหลายท่านเชื่อว่าบริเวณนี้ น่าจะเป็นศูนย์กลางดั้งเดิมของอาณาจักรฟูนัน
ประโยคหน้าและประโยคหลังกล่าวถึงสิ่งเดียวกัน คือบริเวณนี้เป็นแหล่งโบราณคดี จึงมีคำว่า บริเวณ ซ้ำกันและมีคำ นี้ ขยายบริเวณ ในประโยคหลังเพื่อช่วยระบุว่าเป็นบริเวณเดียวกันกับที่กล่าวในประโยคแรก
๒. หากคำวิเศษณ์บอกความชี้เฉพาะใช้ขยายคำในประโยคหน้าอยู่แล้ว คำที่อยู่ในประโยคหลังมักจะไม่มีคำวิเศษณ์บอกความชี้เฉพาะขยาย เช่น
เด็กคนนี้ มูลนิธิรับผิดชอบค่าเล่าเรียนแม่ของเด็กรับผิดชอบค่าใช้จ่ายอื่น ๆ
ประโยคหน้าและประโยคหลังมีส่วนกล่าวถึงคนคนเดียวกันและการกระทำเดียวกันจึงมีคำนาม เด็กซ้ำกัน คำว่านี้ขยายคำว่า เด็ก ในประโยคหน้าอยู่แล้วจึงไม่ใช้ในประโยคหลังและมีคำกริยา รับผิดชอบซ้ำกัน
๓. คำที่ขยายคำที่ซ้ำกันนั้น นอกจากคำวิเศษณ์บอกความชี้เฉพาะแล้ว อาจมีคำชนิดอื่นอีกบ้าง
การละ
ในบางกรณีเมื่อประโยคหน้าและประโยคหลังมีส่วนกล่าวถึงบุคคล สิ่ง เหตุการณ์ การกระทำ หรือสภาพเดียวกัน อาจไม่จำเป็นต้องกล่าวซ้ำ เช่น
คนขับรถ กระโดดลงจากรถ ฉวยกระเป๋าได้ รีบเดินเข้าบ้าน
ประโยคหน้าและประโยคต่อ ๆไป กล่าวถึงบุคคลเดียวกัน คือ คนขับรถ คำนาม คนขับรถเป็นประธานในประโยคหลังด้วยแต่ละไว้
การแทน
ในกรณีที่ผู้พูดหรือผู้เขียนไม่ต้องการใช้วิธีซ้ำหรือวิธีละเมื่อกล่าวถึงบุคคล สิ่ง เหตุการณ์ การกระทำ หรือสภาพเดียวกัน ก็อาจใช้วิธีนำคำหรือวลีอื่นมาแทน การใช้คำหรือวลีอื่นมาแทนจึงแสดงความเกี่ยวเนื่องกันของประโยค เช่น
ลูกชายของหญิงชรา จากบ้านไปนานแล้ว เขา อาจเสียชีวิตไปแล้วก็ได้
ประโยคหน้าและประโยคหลังกล่าวถึงบุคคลคนเดียวกันคือ ลูกชายของหญิงชรา คำสรรพนาม เขา ในประโยคหลัง หมายถึง ลูกชายของหญิงชรา ที่กล่าวถึงในประโยคหน้า
วิเคราะห์การร้อยเรียงประโยค
วิธีทำให้ประโยคเกี่ยวข้องกันทั้งการเชื่อม การซ้ำ การละ และการแทนดังที่กล่าวมาข้างต้น อาจนำไปวิเคราะห์ข้อเขียนที่ปรากฏในที่ต่าง ๆได้ การวิเคราะห์จะทำให้เราเข้าใจความหมายของข้อเขียนอย่างแจ่มแจ้ง และยังเป็นแนวทางในการฝึกทักษะการร้อยเรียงประโยคด้วย
ตัวอย่าง
ลีซอ เป็นชาวเขาที่มีบุคลิกภาพงดงาม มีผิวกายค่อนข้างขาว มีร่างระหงและใบหน้าเป็นรูปไข่ ชาวเขาเผ่านี้ ยังชีพด้วยการปลูกข้าว ปลูกข้าวโพด และฝิ่น ลีซอ ส่วนใหญ่ไม่สูบฝิ่น ในบรรดาหนุ่มลีซอนั้น หาคนติดฝิ่นแทบไม่ได้เลย
ประโยคแรกกล่าวถึงชาวเขาเผ่าลีซอ ประโยคที่เหลือทั้งหมดมีเนื้อความเกี่ยวกับชาวเขาเผ่านี้ แต่ประโยคที่ ๒ และ ๓ ใช้วิธีไม่เอ่ยชื่อ ประโยคที่ ๔ ใช้วลี ชาวเขาเผ่านี้ แทน ประโยคที่ ๕ ใช้การซ้ำคำว่า ลีซอ และประโยคที่ ๖ ใช้วลี หนุ่มลีซอนั้น เพื่อจำกัดความหมายให้แคบเข้าว่าหมายถึงเฉพาะชายหนุ่มเผ่าลีซอเท่านั้น
คำและความหมาย
ความหมายของคำ คำ ไทยเป็นสิ่งสำคัญในการใช้ติดต่อสื่อสารกัน คำมีความหมายได้หลายอย่าง อาจเปลี่ยนแปลงได้ตามการนำไปใช้ในการสื่อสารกัน เมื่อเรียงเข้าประโยคจะมีความหมายเจตนาของผู้ส่งสาร ความหมายของคำแบ่งออกเป็น 2 ประการ คือ 1. คำที่มีความหมายโดยตรง เป็นคำที่ปรากฏในพจนานุกรม อาจมีได้มากกว่า 1 ความหมาย เช่น ขัน น. ภาชนะสำหรับตักน้ำหรือใส่น้ำมีหลายชนิด ก. ทำให้ตึงหรือให้แน่นด้วยวิธีหมุนกวดเร่งเข้าไป เช่น ขันชะเนาะ ขันเกลียว ก. อาการร้องเป็นเสียงอย่างหนึ่งของไก่ หรือนกบางชนิด เช่น นกเขา ก. หัวเราะ นึกอยากหัวเราะ คำที่มีความหมายโดยตรงยังมีข้อสังเกต ดังนี้ 1.1 คำบางคำที่มีความหมายเหมือนกัน เช่น แข โสม ศศี ศศิธร นิศากร หมายถึง พระจันทร์ วจี วาจา วจี พจนา พจมาน ถ้อย หมายถึง คำพูด อยากใฝ่ฝันอยากเอื้อมไปถึงโสม (หมายถึง พระจันทร์) สักวาหวานอื่นมีหมื่นแสน ไม่เหมือนแม้นพจมานที่หวานหอม (หมายถึง คำพูด) 1.2 คำที่มีความหมายใกล้เคียงกัน อาจทำให้ผู้ส่งสารใช้ผิดพลาดได้ จึงต้องระมัดระวังในการเลือกใช้คำให้เหมาะสมถูกต้อง คำที่มีความหมายใกล้เคียงกัน เช่น
รัก หมายถึง พอใจอย่างผูกพัน ชื่นชมยินดี ชอบ หมายถึง พอใจ อาจารีย์ปฏิเสธการแต่งงานกับมงคล เพราะเธอไม่ได้รักเขาเพียงแต่ชอบแบบพี่ชายเท่านั้น 1.3 คำที่มีความหมายตรงกันข้าม จะช่วยเน้นให้เห็นความขัดแย้งกันชัดเจนมากยิ่งขึ้น เช่น
รวย หมายถึง มีมาก จน หมายถึง ขาดแคลน บุญธรรมเป็นคนรวย แต่สมยศเป็นคนจน 2. คำที่มีความหมายโดยนัย เป็นความหมายของคำที่ไม่ปรากฏตามตัวอักษร แต่เมื่อกล่าวแล้วจะทำให้นึกไปถึงอีกสิ่งหนึ่ง ซึ่งเป็นความหมายแฝงอยู่ในคำนั้น เช่น หงส์ หมายถึง นกจำพวกเป็ด ลำตัวใหญ่ คอยาว (ความหมายโดยตรง) หงส์ หมายถึง ผู้ดี ผู้มีศักดิ์ศรี (ความหมายโดยนัย) ตัวอย่าง คำว่า หงส์ หงส์ขาว หงส์ดำ เป็นพันธุ์ชนิดหนึ่งของหงส์ (ความหมายโดยตรง) ถ้ามาลีรู้จักเลือกคบคนดี เธอจะเป็นหงส์ไปด้วย (ความหมายโดยนัย) คำที่มีความหมายโดยนัยยังมีข้อสังเกต ดังนี้ 2.1 คำบางคำมีความหมายนัยประหวัด เมื่อกล่าวถึงแล้วจะไม่ได้นึกถึงความหมายโดยตรงแต่จะนึกไปถึงอีกสิ่งที่มีความหมายเกี่ยวโยงกันกับ คำนั้น เช่น เธอมีปัญหาอะไรควรปรึกษาผู้ใหญ่ (ผู้ใหญ่ มีความหมายนัยประหวัดว่า ผู้ที่มีประสบการณ์มากเป็นที่พึ่งได้) คิดจะเด็ดดอกฟ้าก็ต้องทำใจไม่กลัวความผิดหวัง (ดอกฟ้า มีความหมายนัยประหวัดว่า หญิงผู้สูงศักดิ์) 2.2 คำที่มีความหมายเปรียบเทียบ การเปรียบเทียบจะช่วยให้เกิดความรู้สึก หรือเห็นลักษณะของสิ่งนั้นได้ชัดเจนขึ้น เช่น ลูกคือดวงใจของพ่อแม่ ดวงใจ หมายความว่า สิ่งสำคัญที่สุด (เปรียบเทียบกับใจซึ่งเป็นอวัยวะที่สำคัญของร่างกาย) เธอสวยดุจเทพธิดา เทพธิดา หมายถึง ความดีความสวยที่สุด (เปรียบเทียบกับความงามของเทพธิดา ซึ่งมีความสวยงามที่สุดบนสวรรค์) | |||||||||||||||||||||
วันจันทร์ที่ 6 ธันวาคม พ.ศ. 2553
การเขียนวิจารณ์
สมัครสมาชิก:
บทความ (Atom)